Stoïcisme is een filosofische stroming die ontstond in de vroege Hellenistische periode, voornamelijk geassocieerd met de leer van Zeno van Citium, die in Athene een school oprichtte. Stoïcijnen richten zich op het ontwikkelen van persoonlijke ethiek geïnformeerd door een fundamenteel begrip van de natuur van de wereld, en het belang van deugden als wijsheid, moed, rechtvaardigheid en zelfbeheersing. Ze stellen dat de beste manier om een goed en zinvol leven te leiden is door te leven in overeenstemming met de natuur en te begrijpen dat sommige dingen buiten onze controle liggen. Door ons niet te laten leiden door onze verlangens of onze aversies en door het accepteren van wat het lot ons brengt, kunnen we innerlijke vrede bereiken. De Stoïcijnen benadrukken ook het belang van logica en de ontwikkeling van een persoonlijke ethiek die ons leidt in het dagelijks leven. Het Stoïcisme heeft invloed gehad op vele generaties denkers en blijft relevant in hedendaagse discussies over ethiek en de kunst van het leven.
Stoïcisme kan in het dagelijkse leven op verschillende manieren worden toegepast, en biedt praktische richtlijnen om met uitdagingen en stress om te gaan. Hier zijn enkele manieren waarop stoïcisme nuttig kan zijn:
- Focus op wat binnen je controle ligt: Een centraal concept binnen het stoïcisme is het onderscheid maken tussen wat je kunt controleren en wat niet. Je kunt je acties, reacties en houding beheersen, maar niet altijd de uitkomsten of het gedrag van anderen. Richt je energie op je eigen inspanningen en accepteer dat sommige dingen buiten je macht liggen.
- Zie obstakels als kansen: Stoïcijnen zien tegenslagen niet als ongeluk, maar als kansen om te groeien en te leren. Elke uitdaging is een gelegenheid om je deugden, zoals moed en veerkracht, te oefenen.
- Beoefen dankbaarheid: Door regelmatig stil te staan bij de dingen waarvoor je dankbaar bent, kun je je focus verleggen van wat je mist naar wat je hebt. Dit helpt om een positieve houding te behouden en de waarde van het huidige moment te waarderen.
- Oefen zelfreflectie: Maak tijd vrij om na te denken over je dag, je acties en je emoties. Dit kan bijvoorbeeld aan het einde van elke dag. Vraag jezelf af wat goed ging, wat beter kon en hoe je in lijn met je waarden hebt geleefd. Dit bevordert persoonlijke groei en zelfbewustzijn.
- Bereid je voor op tegenslagen: De stoïcijnen oefenden ‘premeditatio malorum’, de voorafgaande overweging van tegenslagen. Door mentaal voorbereid te zijn op mogelijke tegenslagen, kun je emotioneel veerkrachtiger worden en minder snel overweldigd raken wanneer ze daadwerkelijk voorkomen.
- Leef volgens de natuur: Dit betekent leven in harmonie met je eigen natuur (rationeel en sociaal zijn) en de natuur om je heen. Maak bewuste keuzes die niet alleen goed zijn voor jou, maar ook voor anderen om je heen en voor de wereld.
- Oefen matigheid: De stoïcijnen benadrukten het belang van zelfbeheersing en matiging in alle aspecten van het leven, van eten en drinken tot het beheren van woede en verlangens. Dit helpt bij het handhaven van een gebalanceerd en doelgericht leven.
Door deze principes in de praktijk te brengen, kan het stoïcisme ons helpen om een meer voldoening gevend, evenwichtig en veerkrachtig leven te leiden, ongeacht de externe omstandigheden.
In de eerste twee eeuwen na Christus waren de drie vooraanstaande stoïcijnse filosofen Marcus Aurelius, Epictetus, en Seneca.
- Marcus Aurelius staat bekend om zijn werk “Aan zichzelf” (ook bekend als “Meditaties”), een persoonlijk dagboek van zijn filosofische overpeinzingen geschreven tijdens militaire campagnes.
- Epictetus, een voormalige slaaf die vrijgelaten werd en zelf filosofie ging doceren, benadrukte zelfkennis en zelfbeheersing. Zijn leer werd vastgelegd door zijn leerling Arrianus in de “Dissertationes” en het “Enchiridion”, ook bekend als Epictetus’ Zakboekje, dat adviezen biedt voor een evenwichtig leven.
- Seneca, een Romeins staatsman en schrijver, produceerde een aanzienlijke hoeveelheid werken over ethiek, waaronder essays, brieven en dialogen. Hij onderzocht thema’s zoals zelfbeheersing en het leven in overeenstemming met de natuur.
Deze filosofen benadrukten het belang van rationeel leven in overeenstemming met de natuur en het ontwikkelen van deugden zoals wijsheid, moed, rechtvaardigheid en zelfbeheersing. Hun leringen bieden inzichten in het omgaan met de onvermijdelijke uitdagingen van het leven en het vinden van innerlijke vrede door acceptatie van wat we niet kunnen veranderen.
Aanvullend:
- De invloed op het christendom: Het stoïcisme had een significante invloed op het vroege christendom, met name door de overeenkomsten in het prediken van een strenge, ascetische moraal en de idee van algemene mensenliefde die grenzen tussen volkeren en standen overschrijdt.
- Historische betekenis: Stoïcijnse gedachten hebben diep ingewerkt op de Europese filosofie, mede door de hoge waarde die zij hechtten aan persoonlijkheid en onvoorwaardelijke zedelijke plichtsbetrachting. Dit weerspiegelde de geesteshouding van leidinggevende kringen in het Romeinse Rijk en droeg bij aan de verspreiding van stoïcijnse principes over Europa.
- Sociale eisen: De stoïcijnen stelden revolutionaire sociale eisen door rechtvaardigheid en mensenliefde uit te breiden tot alle mensen, inclusief slaven en barbaren. Deze houding was vernieuwend voor de oude wereld en droeg bij aan maatschappelijke en politieke ontwikkelingen, zoals in het Romeinse recht.
- Verhouding tot de natuur: Het stoïcisme leert dat geluk bereikt kan worden door ‘volgens de natuur te leven’. Alles wat in overeenstemming is met de natuur wordt als goed beschouwd. Het goede, onderscheiden van zaken die soms nuttig zijn zoals rijkdom, wordt geassocieerd met de deugden van wijsheid, moed, matigheid, en rechtvaardigheid.
Deze aanvullende informatie belicht de diepgaande ethische, sociale en historische aspecten van het stoïcisme en de invloed ervan op de samenleving en latere filosofische stromingen. Het onderstreept het belang van het stoïcisme niet alleen als een persoonlijke levenshouding maar ook als een maatschappelijk en cultureel invloedrijke filosofie.