Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) zijn een groep chemische stoffen die door mensen zijn gemaakt en die in duizenden alledaagse producten worden gebruikt. Deze stoffen staan bekend om hun water-, vet- en vuilafstotende eigenschappen, waardoor ze zeer nuttig zijn in allerlei toepassingen. Echter, deze zelfde eigenschappen maken PFAS ook zeer persistent in het milieu en schadelijk voor de gezondheid. In deze blog bespreken we waar PFAS in voorkomt, de gemeten waarden, de gezondheidsrisico’s en wat we kunnen doen om blootstelling te verminderen.
Waar Zit PFAS In?
PFAS zijn aanwezig in een breed scala aan producten, waaronder:
- Kleding en Textiel: Outdoorkleding en tenten worden vaak behandeld met PFAS om waterafstotend te zijn.
- Voedselverpakkingen: PFAS wordt gebruikt in verpakkingsmaterialen zoals bakpapier en pizzadozen vanwege hun vetafstotende eigenschappen.
- Keukengerei: Antiaanbaklagen van pannen bevatten vaak PFAS.
- Smeermiddelen en Blusschuim: PFAS worden gebruikt in smeermiddelen en brandblusschuimen vanwege hun hittebestendigheid.
- Cosmetica: Sommige cosmetische producten bevatten PFAS om ze langer houdbaar of waterafstotend te maken .
Daarnaast kunnen PFAS ook in het milieu terechtkomen via uitstoot van fabrieken, zoals het geval is bij de Chemours-fabriek in Dordrecht, en via afvalproducten.
Gemeten Waarden van PFAS
In Nederland is de blootstelling aan PFAS zorgwekkend hoog. Uit een onderzoek van het RIVM blijkt dat Nederlanders via voeding en drinkwater gemiddeld zo’n 1,5 tot 2 keer meer PFAS binnenkrijgen dan de Europese norm. De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) heeft een nieuwe grenswaarde vastgesteld waarbij langdurige wekelijkse inname van meer dan 44 nanogram PFAS per kilogram lichaamsgewicht wordt geassocieerd met een verhoogd gezondheidsrisico.
Bovendien zijn er in bepaalde gebieden rondom fabrieken, zoals bij Chemours in Dordrecht, extreem hoge concentraties PFAS gemeten, wat leidt tot adviezen om geen groenten uit eigen moestuin te eten en niet in vervuild water te zwemmen.
Gezondheidsrisico’s van PFAS
PFAS kunnen ernstige gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Enkele van de belangrijkste risico’s zijn:
- Verzwakt Immuunsysteem: Studies hebben aangetoond dat een hoog PFAS-gehalte in het bloed kan leiden tot een zwakkere reactie van het immuunsysteem op vaccinaties, vooral bij kinderen.
- Kanker: Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) heeft vastgesteld dat sommige PFAS-verbindingen ‘waarschijnlijk’ kankerverwekkend zijn.
- Leverschade en Nierproblemen: Hoge concentraties van PFAS zijn in verband gebracht met lever- en nierproblemen, evenals verhoogde cholesterolwaarden, wat kan leiden tot hart- en vaatziekten.
- Reproductieve en Ontwikkelingsproblemen: PFAS kunnen ook een lager geboortegewicht veroorzaken en de ontwikkeling van kinderen beïnvloeden.
Hoewel de risico’s bij lage doses moeilijker te kwantificeren zijn, is er voldoende bewijs om bezorgdheid te rechtvaardigen en preventieve maatregelen te overwegen.
Wat Kunnen We Doen?
Om de blootstelling aan PFAS te verminderen, kunnen we verschillende stappen ondernemen:
Individuele Acties
- Vermijd Producten met PFAS: Kies voor PFAS-vrije producten, zoals natuurlijke of biologische alternatieven voor pannen met antiaanbaklagen, kleding, en cosmetica.
- Let op Voedselverpakkingen: Vermijd voedselverpakkingen die PFAS bevatten, zoals bepaalde fastfoodverpakkingen en bakpapier.
- Filter Drinkwater: Gebruik waterfilters die effectief zijn in het verwijderen van PFAS uit drinkwater.
Collectieve Acties
- Strengere Regulering: Overheden moeten strengere regels en limieten opleggen voor het gebruik en de uitstoot van PFAS. Dit kan helpen om de algehele milieuvervuiling te verminderen.
- Monitoring en Onderzoek: Structureel meten van PFAS in het bloed en urine van burgers kan helpen om beter inzicht te krijgen in de blootstelling en de gezondheidsrisico’s. Dit soort biomonitoring kan ook helpen om het succes van regulerende maatregelen te evalueren.
- Schoonmaakacties: Actieve verwijdering van PFAS uit vervuilde gebieden, zoals het saneren van grond en water, is essentieel om verdere verspreiding en blootstelling te voorkomen.
Internationale Samenwerking
Landen moeten samenwerken om PFAS wereldwijd te reguleren en uit te faseren. Een voorbeeld hiervan is het voorstel van Nederland om een Europees verbod op vrijwel alle PFAS-verbindingen in te voeren. Door gezamenlijk op te treden, kunnen landen effectievere maatregelen nemen om deze schadelijke stoffen uit onze omgeving te verwijderen.
In Detail: PFAS en Gezondheidsproblemen
Verzwakt Immuunsysteem
Een van de meest zorgwekkende effecten van PFAS is het verzwakken van het immuunsysteem. Uit onderzoek op de Faeröer-eilanden blijkt dat kinderen met een hogere concentratie PFAS in hun bloed een zwakkere immuunrespons hebben op vaccinaties tegen infectieziekten. Dit betekent dat hun lichamen minder effectief antistoffen aanmaken, wat hen kwetsbaarder maakt voor ziekten. Dit effect is vooral verontrustend omdat het optreedt bij concentraties die relatief laag zijn, vergelijkbaar met de niveaus die in Nederland worden aangetroffen.
Kanker
Hoewel het bewijs voor het kankerverwekkende effect van PFAS bij mensen beperkt is, heeft het IARC toch geclassificeerd dat bepaalde PFAS-verbindingen waarschijnlijk kankerverwekkend zijn. Dit betekent dat er voldoende aanwijzingen zijn uit dierstudies en beperkte aanwijzingen uit menselijke studies om bezorgdheid te rechtvaardigen. Vooral de stoffen PFOA en PFOS zijn hierbij van belang. Deze stoffen hebben in hoge doses bij dieren geleid tot tumoren in lever, nieren en alvleesklier.
Leverschade en Nierproblemen
Onderzoeken naar hoge concentraties PFAS hebben lever- en nierproblemen aangetoond bij zowel mensen als dieren. Een bekende casus is de milieuschade veroorzaakt door DuPont in West Virginia, waar inwoners blootgesteld waren aan extreem hoge niveaus van PFOA. Bij deze bevolking werden verhoogde cholesterolniveaus, leverproblemen en een verhoogd risico op nierkanker vastgesteld.
Reproductieve en Ontwikkelingsproblemen
PFAS kunnen ook invloed hebben op de voortplanting en ontwikkeling van foetussen. Studies hebben aangetoond dat blootstelling aan PFAS kan leiden tot een lager geboortegewicht en een vertraagde ontwikkeling bij kinderen. Deze effecten zijn vooral zorgwekkend omdat ze optreden bij niveaus die niet ongebruikelijk zijn in het dagelijks leven.
Wereldwijde Verspreiding en Milieueffecten
PFAS zijn extreem mobiel en kunnen zich over grote afstanden verspreiden. Ze zijn aangetroffen in de meest afgelegen gebieden op aarde, van de Noordpool tot de Zuidpool. Dit komt doordat PFAS niet afbreken in het milieu en zich kunnen verplaatsen via lucht, water en bodem. Zelfs ijsberen op de Noordpool en sherpa’s in de Himalaya hebben te maken met PFAS in hun omgeving.
De milieu-impact van PFAS is eveneens aanzienlijk. Ze hopen zich op in de voedselketen, wat betekent dat hogere concentraties kunnen worden aangetroffen in dieren aan de top van de voedselketen, zoals roofvogels en mensen. Dit bioaccumulatieproces zorgt ervoor dat zelfs kleine hoeveelheden PFAS in het milieu uiteindelijk kunnen leiden tot hoge concentraties in levende organismen.
Praktische Maatregelen voor Vermindering van PFAS
Voor Consumenten
- Vermijd PFAS-bevattende Producten: Lees etiketten zorgvuldig en kies producten die geen PFAS bevatten. Veel merken bieden tegenwoordig PFAS-vrije alternatieven aan voor pannen, kleding en cosmetica.
- Kook en Bewaar Voedsel Veilig: Gebruik geen antiaanbakpannen die PFAS bevatten en bewaar voedsel niet in verpakkingen die mogelijk PFAS bevatten. Glas en roestvrij staal zijn veilige alternatieven.
- Verbeterde Waterfilters: Overweeg het gebruik van geavanceerde waterfilters die specifiek zijn ontworpen om PFAS uit drinkwater te verwijderen.
Voor Beleidsmakers
- Striktere Reguleringen: Voer strengere regelgeving in om het gebruik van PFAS te beperken en uitstoot te verminderen. Dit kan onder meer door het instellen van lagere wettelijke limieten voor PFAS in producten en omgevingen.
- Monitoring en Onderzoek: Implementeer grootschalige biomonitoringprogramma’s om de blootstelling aan PFAS bij de bevolking te meten en trends in de tijd te volgen.
- Saneringsprogramma’s: Richt je op het opruimen van bestaande PFAS-vervuiling in bodem en water om verdere verspreiding te voorkomen.
Voor de Industrie
- Gebruik Veilige Alternatieven: Investeer in de ontwikkeling en toepassing van veilige alternatieven voor PFAS in industriële processen en consumentenproducten.
- Verantwoord Afvalbeheer: Zorg voor veilige methoden voor het afvoeren en verwerken van PFAS-houdend afval om verontreiniging van het milieu te voorkomen.
Conclusie
PFAS zijn alomtegenwoordig in ons dagelijks leven en vormen een aanzienlijk risico voor zowel onze gezondheid als het milieu. Door bewust te kiezen voor PFAS-vrije producten, strengere regulering en internationale samenwerking, kunnen we de blootstelling aan deze schadelijke stoffen verminderen. Het is een complexe uitdaging, maar met gezamenlijke inspanningen kunnen we een veilige en gezonde toekomst voor onszelf en onze planeet waarborgen.