Cocaïne is wereldwijd een van de meest gebruikte stimulerende middelen en wordt vaak onderschat vanwege zijn kortdurende euforische werking. Het artikel “Cocaine: An Updated Overview on Chemistry, Detection, Biokinetics, and Pharmacotoxicological Aspects including Abuse Pattern” beschrijft uitgebreid de bijwerkingen van cocaïne waaronder de complexe farmacodynamiek en toxiciteit van deze drug. In deze blog belichten we de meest relevante lichamelijke en psychische bijwerkingen van cocaïnegebruik.
1. Lichamelijke bijwerkingen
Cardiovasculair systeem: het hart als grootste slachtoffer
Cocaïnegebruik is sterk verbonden met ernstige cardiovasculaire complicaties. Door remming van de noradrenalineheropname verhoogt cocaïne de beschikbaarheid van catecholamines, wat leidt tot een overmatige stimulatie van α- en β-adrenerge receptoren. Dit veroorzaakt een toegenomen hartslag (tachycardie), hoge bloeddruk (hypertensie), vasoconstrictie van de coronairvaten, en een verhoogde zuurstofbehoefte van het myocard.
Daarnaast bevordert cocaïne endotheliale disfunctie: de aanmaak van vasoconstrictief endothelin-1 neemt toe, terwijl vasodilaterend stikstofmonoxide juist afneemt. Dit alles leidt tot ischemie, acuut myocardinfarct, hartritmestoornissen en uiteindelijk mogelijk hartfalen.
Hyperthermie: een dodelijk onderschat risico
Een van de meest levensbedreigende gevolgen is cocaïne-geïnduceerde hyperthermie. Door verhoogde motorische activiteit en een sterk verminderde warmteafvoer als gevolg van perifere vasoconstrictie, kan de lichaamstemperatuur levensgevaarlijke niveaus bereiken. Bovendien verhoogt cocaïne de concentraties dopamine en serotonine in het hypothalamische thermoregulatiecentrum, waardoor de temperatuurregulatie verder ontspoort.
Longen en luchtwegen: de ‘crack long’
Vooral bij het inhaleren van ‘crack’ cocaine ontstaan acute longcomplicaties, waaronder bronchospasme, pulmonale bloedingen, niet-cardiogeen longoedeem, pneumothorax en astma-aanvallen. Ook lokale thermische schade en blootstelling aan pyrolyseproducten zoals AEME (anhydroecgonine methyl ester) dragen bij aan longschade. Herhaaldelijk snuiven kan leiden tot het beruchte neusseptumperforatie syndroom door ischemie en necrose van het neusslijmvlies.
Nierschade: acute en chronische nefrotoxiciteit
Cocaïne veroorzaakt acute nierschade via rhabdomyolyse, oxidatieve stress, renale vasoconstrictie, en thrombotische microangiopathie. De opgehoopte myoglobine kan leiden tot acute tubulusnecrose. In diermodellen zijn tevens sterke stijgingen van oxidatieve markers, eiwitoxidatie en apoptose van niercellen vastgesteld.
Lever: stille maar dodelijke schade
Cocaïne induceert hepatocellulaire necrose door metabolisatie via het cytochroom P450-systeem, waarbij reactieve metabolieten (zoals norcocaine en norcocaine nitroxide) vrije radicalen genereren die mitochondriale schade en celsterfte veroorzaken. Studies laten ook verstoringen van cysteïne- en zwavelstofwisselingen zien, wat langdurige oxidatieve stress veroorzaakt.
2. Psychische en neurologische gevolgen
Verslaving en neuroadaptatie
Cocaïne bindt aan dopamine-, serotonine- en noradrenaline transporters, waardoor heropname wordt geblokkeerd en een massale toename van deze neurotransmitters ontstaat. Vooral dopamine in de nucleus accumbens activeert het beloningssysteem, wat leidt tot intense euforie en sterke afhankelijkheid. Chronische gebruikers vertonen duidelijke reductie van dopamine D2- en D3-receptoren en een verhoogde expressie van dopamine transporters, wat tot tolerantie en verslaving leidt.
Stemmingsstoornissen
De combinatie van een euforische ‘high’ en de daaropvolgende ‘crash’ veroorzaakt stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, dysforie, paranoia en suïcidale gedachten.
Neurotoxische effecten en cognitieve achteruitgang
Cocaïnegebruik veroorzaakt in zowel diermodellen als mensen neuronale schade door verhoogde intracellulaire calciumconcentraties, oxidatieve stress, mitochondriale disfunctie en activatie van apoptose signalen.
MRI-onderzoek bij crackgebruikers toont hersenschade aan met volumeverlies in de hippocampus, nucleus accumbens en frontale cortex, wat gepaard gaat met geheugenstoornissen, verminderde aandacht en executieve disfunctie.
Epilepsie en hersenbloedingen
Cocaïne verlaagt de epileptische drempel en veroorzaakt epileptische aanvallen, soms al na een enkele dosis. Het verhoogt ook de kans op hersenbloedingen en infarcten door hypertensie en vaatwandbeschadiging.
Conclusie
Cocaïne heeft niet alleen een verslavende werking, maar leidt ook tot een breed scala aan ernstige, vaak dodelijke lichamelijke en psychische complicaties. De combinatie van hartfalen, hyperthermie, nierschade, leverbeschadiging en neurologische schade maakt cocaïne tot een van de gevaarlijkste recreatieve drugs. Vroegtijdige voorlichting, risicobewustzijn en adequate medische begeleiding zijn essentieel om de destructieve impact van cocaïne op mens en samenleving te beperken.